Shumë prej nesh para disa vitesh mendonin se proteinat bënin mrekulli: rritja e muskujve, humbja e peshës etj.. Më pas filluam të flasim për aminoacidet dhe sot është përhapur konsumimi i aminoacideve pluhur përfshirë ato thelbësore. Kur flasim për aminoacide çfarë kuptojmë? Sa shume? Si i njohim “të duhurat” për nevojat tona dhe ku i gjejmë? Le të shohim se çfarë thotë shkenca.
PROTEINAT DHE AMINOACIDET
Aminoacidet janë molekulat organike nga të cilat përbëhen proteinat, ato janë si blloqet ndërtuese të një shtëpie. Kur konsumojmë ushqime të tilla si mishi, peshku, vezët, djathi dhe bishtajoret ne marrim proteina të cilat më pas treten ose ndahen në aminoacide të cilat janë thelbësore për organizmat e gjallë.
Aminoacidet kanë një funksion strukturor, imunitar, transportues, hormonal, enzimatik, kontraktues, energjik, me pak fjalë, nuk mund të jetoni pa to.
Të gjitha aminoacidet janë të dobishme për trupin, por disa quhen thelbësore sepse trupi ynë nuk është në gjendje t’i sintetizojë ato në mënyrë të pavarur, kështu që ato duhet të merren me ushqim.
AMINOACIDET ESENCIALE
Ekzistojnë 9 aminoacide thelbësore:
izoleucina, leucina, lizina, metionina, fenilalanina, threonina, triptofani dhe valina, histidina, aminoacidet e domosdoshme për njeriun e rritur janë 8 sepse histidina vepron në rritje dhe është e domosdoshme, pra thelbësore, ekskluzivisht gjatë rritjes së fëmijëve.
Një proteinë e plotë, sipas përkufizimit, përmban të gjitha aminoacidet thelbësore. Proteinat e plota zakonisht rrjedhin nga ushqimet me origjinë shtazore dhe klasifikohen si proteina me vlerë të lartë biologjike. Aminoacidet esenciale janë të pranishme edhe në proteinat jo të plota të ushqimeve me bazë bimore, por zakonisht në sasi më të vogla se në proteinat shtazore, me përjashtim të sojës, prandaj përkufizohen si proteina me vlerë të mesme ose të ulët biologjike.
Trupi i njeriut ka nevojë për të gjitha aminoacidet, thelbësore dhe jo thelbësore, raporti optimal midis tyre kërkon një ekuilibër të varur nga nevojat fiziologjike që ndryshon nga individi në individ, prandaj, të dyja duhet të kuptohen si të nevojshme për të siguruar shëndet dhe funksion optimal si prodhojnë neurotransmetues , hormonet, rritja e muskujve dhe proceset e tjera qelizore.
Në rast të marrjes së pamjaftueshme të aminoacideve esenciale, për shkak të dietës së pabalancuar ose ndryshimeve gastrointestinale (si të vjella ose mungesë oreksi), mund të shfaqen simptoma klinike të cilat mund të përfshijnë depresion, ankth, pagjumësi, lodhje, dobësi. Marrja e zgjatur dhe e pamjaftueshme e aminoacideve tek djemtë mund të jetë shkaku i vonesës së rritjes.
AMINOACIDET E DEGËZUARA
Nga 9 aminoacidet thelbësore, tre: Leucina, Isoleucina dhe Valina klasifikohen si aminoacide me zinxhir të degëzuar (BCAA).
Të degëzuarat kanë funksione shumë të rëndësishme për organizmin; janë shumë të dobishme në sport, pasi mund të japin energji të menjëhershme (pasi kapen drejtpërdrejt nga muskujt pa kaluar nëpër mëlçi), riparojnë fibrat muskulore të dëmtuara nga aktiviteti fizik, kundërveprojnë prodhimin e acidit laktik, zvogëlojnë problemet mendore për shkak të lodhjes dhe ndjenjen e urisë.
Studime të shumta kanë raportuar se kur lidhen me një dietë me kalori të ulët, aminoacidet me zinxhir të degëzuar mund të ndihmojnë në reduktimin e masës yndyrore dhe të ndihmojnë në forcimin e muskujve kur shoqërohen me aktivitet fizik adekuat. Në fakt, proteinat me vlerë të lartë biologjike ndihmojnë shumë në dietat me kalori të ulët për humbjen e peshës në mënyrë të shëndetshme, d.m.th. humbjen e masës yndyrore dhe ruajtjen e masës së dobët/muskulore.
FUNKSIONI I AMINOACIDEVE THEMELORE
Shpesh promovimi i suplementeve esenciale të aminoacideve premton një rritje të masës muskulore e cila në fakt arrihet me një marrje normale të proteinave që rrjedhin nga ushqimi dhe shumë ushtrime. Për njerëzit me shëndet të mirë, një dietë korrekte dhe e ekuilibruar, veçanërisht ajo e gjithanshme, garanton furnizimin me të gjitha aminoacidet thelbësore të mjaftueshme për të siguruar sintezën e proteinave. Vetëm në raste të veçanta dhe me recetën e mjekut mund të nevojiten suplementet e aminoacideve.
Histidina
I domosdoshëm gjatë rritjes dhe riparimit të indeve, prodhimit të qelizave të gjakut dhe krijimit të neurotransmetuesit histamine. Histidina gjithashtu mund të ndihmojë në mbrojtjen e indeve nga dëmtimi nga rrezatimi ose metalet e rënda.
Izoleucina
Nevojitet për të bërë hemoglobinën (një proteinë përgjegjëse për transportin e oksigjenit në gjak) dhe për të rregulluar nivelet e sheqerit (sheqerit në gjak) në gjak.
Leucina
E nevojshme për rritjen dhe riparimin e muskujve, lëkurës, kockave dhe për të ndihmuar në parandalimin e përkeqësimit të muskujve (sarkopenia) me kalimin e moshës. Për më tepër, favorizon ruajtjen e masës së dobët/muskulare dhe rritjen e ndjenjës së ngopjes, dy elementë të rëndësishëm për ata që ndjekin një dietë me kalori të ulët për të humbur peshë.
Lizine
Ndihmon trupin të krijojë kolagjenin, i cili është i pranishëm në kocka dhe inde lidhëse si lëkura dhe kërci. Prodhon karnitinë, e cila shndërron acidet yndyrore në energji; një proces që ul edhe kolesterolin.
Metioninë
E nevojshme për metabolizmin dhe rritjen normale, ndihmon mëlçinë të përpunojë yndyrën. Metionina gjithashtu mund të ndihmojë në uljen e niveleve të kolesterolit, parandalimin e gurëve në veshka, zvogëlimin e dëmtimit të shkaktuar nga metalet e rënda në gjak, kundërvepron efektet toksike të acetaminofenit, ndihmon në parandalimin e rënies së flokëve dhe forcimin e thonjve.
Fenilalaninë
Ekzistojnë tre forma: L-, D- dhe DL-fenilalanina. Përdoret për një çrregullim që shkakton shfaqjen e njollave të bardha në lëkurë ( Vitiligo) dhe për të lehtësuar simptomat e çrregullimit të hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes (ADHD), dhimbjeve kronike, plakjes së lëkurës. Konsumimi i tepërt i fenilalaninës mund të çojë në probleme serioze shëndetësore. Suplementet ose produktet ushqimore me aditivë të fenilalaninës duhet të merren me shumë kujdes dhe vetëm nën mbikëqyrjen mjekësore.
Threonina
Ai është i përfshirë në shumë funksione metabolike: në metabolizmin e kreatinës, kobalaminës (vit. B12) dhe në prodhimin e disa neurotransmetuesve (adrenalinë dhe kolinë). Burimet ushqimore të treoninës janë kryesisht me origjinë shtazore, prandaj është një nga aminoacidet që mungon më lehtë në dietën vegane dhe shkaktar i mungesës së vitaminës. B12
Triptofani
Është pararendësi thelbësor i aminoacideve të serotoninës, hormoni i humorit të mirë (mirëqenie-lumturi). Ato janë veçanërisht të pasura ne: çokollatë, kikirikë, qumësht, djathra të fortë, alga spirulina, fara susami por edhe bajame, kikirikë, arra pishe dhe fasule.
Valinë
Kryen funksione të rëndësishme të rindërtimit të indeve të muskujve dhe pikërisht për këtë arsye ushqimet që janë të pasura me të janë veçanërisht të përshtatshme për atletët. Valina gjendet në ushqimet me origjinë shtazore (mish dhe peshk) dhe është e përqendruar në djathërat e fortë.
Ka suplemente të shumta aminoacide në treg, të përdorura (dhe të keqpërdorura) në fushën e fitnesit dhe sportit. Në vendet e Bashkimit Evropian nuk ka rregullore që rregullojnë konsumin e aminoacideve esenciale, si p.sh. për marrjen e vitaminave dhe mineraleve, por gjithmone konsultohu me mjekun. PROFAST është një regjim me bazë aminoacidesh i cili ka synim të ulë masën dhjamore dhe të suportojë masën muskulare.
Leave a comment