Stresi oksidativ dhe ndikimi i tij në shëndetin tonë.

 

Stresi oksidativ është një çekuilibër i radikaleve të lira dhe antioksidantëve në trup, i cili mund të çojë në dëmtimin e qelizave dhe indeve. Stresi oksidativ luan rol në procesin e plakjes.

Një numër i madh provash shkencore sugjerojnë se stresi oksidativ afatgjatë kontribuon në zhvillimin e një sërë semundjesh kronike. Gjendje të tilla përfshijnë kancerin, diabetin dhe sëmundjet e zemrës.

Në këtë artikull, ne eksplorojmë se çfarë është stresi oksidativ, si ndikon ai në trup dhe si ta zvogëlojmë atë.

Çfarë është stresi oksidativ?

Stresi oksidativ mund të ndodhë kur ka një çekuilibër të radikalëve të lirë dhe antioksidantëve në trup.

Qelizat e trupit prodhojnë radikale të lira gjatë proceseve normale metabolike. Megjithatë, qelizat prodhojnë gjithashtu antioksidantë që neutralizojnë këto radikale të lira. Në përgjithësi, trupi është në gjendje të mbajë një ekuilibër midis antioksidantëve dhe radikalëve të lirë.

Disa faktorë kontribuojnë në stresin oksidativ dhe prodhimin e tepërt të radikaleve të lira. Këta faktorë mund të përfshijnë:

-dieta

-mënyra e jeteses

-faktorët mjedisorë si ndotja dhe rrezatimi

Reagimi imunitar natyral i trupit gjithashtu mund të shkaktojë stres oksidativ përkohësisht. Ky lloj stresi oksidativ shkakton inflamacion të lehtë që largohet pasi sistemi imunitar lufton një infeksion ose riparon një dëmtim.

Stresi oksidativ i pakontrolluar mund të përshpejtojë procesin e plakjes dhe mund të kontribuojë në zhvillimin e një sërë gjendjesh.

Çfarë janë radikalet e lira?

Radikalet e lira, duke përfshirë speciet reaktive të oksigjenit, janë molekula me një ose më shumë elektrone të paçiftuar. Shembuj të radikalëve të lirë përfshijnë:

superoksid

radikal hidroksil

radikal oksid nitrik

Qelizat përmbajnë struktura të vogla të quajtura mitokondri, të cilat punojnë për të gjeneruar energji në formën e adenozinës trifosfatit (ATP).

Mitokondria kombinon oksigjenin dhe glukozën për të prodhuar dioksid karboni, ujë dhe ATP. Radikalet e lira lindin si nënprodukte të këtij procesi metabolik.

Substancat e jashtme, si tymi i cigares, pesticidet, gjithashtu mund të shkaktojnë formimin e radikalëve të lirë në trup.

Çfarë janë antioksidantët?

Antioksidantët janë substanca që neutralizojnë ose largojnë radikalet e lira duke dhuruar një elektron. Efekti neutralizues i antioksidantëve ndihmon në mbrojtjen e trupit nga stresi oksidativ. Shembuj të antioksidantëve përfshijnë vitaminat A, C dhe E.

Ashtu si radikalet e lira, antioksidantët vijnë nga disa burime të ndryshme. Qelizat prodhojnë natyrshëm antioksidantë si glutathione.

Dieta e një personi është gjithashtu një burim i rëndësishëm i antioksidantëve. Ushqime të tilla si frutat dhe perimet ofrojnë shumë antioksidantë thelbësorë në formën e vitaminave dhe mineraleve që trupi nuk mund t’i krijojë vetë.

Efektet e stresit oksidativ

Efektet e stresit oksidativ ndryshojnë dhe nuk janë gjithmonë të dëmshme. Për shembull, stresi oksidativ që rezulton nga aktiviteti fizik mund të ketë efekte të dobishme, rregulluese në trup.

Ushtrimi rrit formimin e radikaleve të lira, të cilat mund të shkaktojnë stres të përkohshëm oksidativ në muskuj. Megjithatë, radikalet e lira të formuara gjatë aktivitetit fizik rregullojnë rritjen e indeve dhe stimulojnë prodhimin e antioksidantëve.

Stresi i lehtë oksidativ gjithashtu mund të mbrojë trupin nga infeksionet dhe sëmundjet. Në një studim të vitit 2015, shkencëtarët zbuluan se stresi oksidativ kufizonte përhapjen e qelizave të kancerit të melanomës tek minjtë.

Megjithatë, stresi oksidativ afatgjatë dëmton qelizat, proteinat dhe ADN-në e trupit. Kjo mund të kontribuojë në plakjen dhe mund të luajë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e një sërë patologjish:

Inflamacion kronik

Stresi oksidativ mund të shkaktojë inflamacion kronik.

Infeksionet dhe lëndimet shkaktojnë reagimin imunitar të trupit. Qelizat imune të quajtura makrofagë prodhojnë radikale të lira ndërsa luftojnë mikrobet pushtuese. Këto radikale të lira mund të dëmtojnë qelizat e shëndetshme, duke çuar në inflamacion.

Në rrethana normale, inflamacioni largohet pasi sistemi imunitar eliminon infeksionin ose riparon indin e dëmtuar.

 

Megjithatë, stresi oksidativ gjithashtu mund të shkaktojë përgjigjen inflamatore, e cila, nga ana tjetër, prodhon më shumë radikale të lira që mund të çojnë në stres të mëtejshëm oksidativ, duke krijuar një cikël.

Inflamacioni kronik për shkak të stresit oksidativ mund të çojë në disa patologji, duke përfshirë diabetin, sëmundjet kardiovaskulare dhe artritin.

Sëmundjet neurodegjenerative

Efektet e stresit oksidativ mund të kontribuojnë në disa kushte neurodegjenerative, të tilla si sëmundja e Alzheimerit dhe sëmundja e Parkinsonit.

Truri është veçanërisht i prekshëm ndaj stresit oksidativ sepse qelizat e trurit kërkojnë një sasi të konsiderueshme oksigjeni.

Qelizat e trurit përdorin oksigjen për të kryer aktivitete intensive metabolike që gjenerojnë radikale të lira. Këto radikale të lira ndihmojnë në mbështetjen e rritjes së qelizave të trurit, neuroplasticitetit dhe funksionimit kognitiv.

Gjatë stresit oksidativ, radikalet e lira të tepërta mund të dëmtojnë strukturat brenda qelizave të trurit dhe madje të shkaktojnë vdekjen e qelizave, gjë që mund të rrisë rrezikun e sëmundjes së Parkinsonit.

Stresi oksidativ gjithashtu ndryshon proteinat thelbësore, të tilla si peptidet amiloid-beta. Sipas një rishikimi sistematik të vitit 2018, stresi oksidativ mund të modifikojë këto peptide në një mënyrë që kontribuon në akumulimin e pllakave amiloide në tru. Ky është një shënues kryesor i sëmundjes së Alzheimerit.

Patologjitë e lidhura me stresin oksidativ

Stresi oksidativ mund të luajë një rol në zhvillimin e një sërë kushtesh, duke përfshirë:

-patologji onkologjike

-sëmundja e Alzheimerit

-semundja e Parkinsonit

-diabeti

-sëmundjet kardiovaskulare si presioni i lartë i gjakut, ateroskleroza dhe goditjet në tru

-çrregullime inflamatore

-sindromi i lodhjes kronike

-astma

-infertiliteti

Faktorët e rrezikut për stresin oksidativ

Faktorët që mund të rrisin rrezikun e stresit oksidativ afatgjatë të një personi përfshijnë:

obeziteti

dietat e pasura me yndyrë, sheqer dhe ushqime të përpunuara

ekspozimi ndaj rrezatimit

pirja e cigareve ose produkteve të tjera të duhanit

konsumimi i alkoolit

medikamente të caktuara

ndotja

ekspozimi ndaj pesticideve ose kimikateve industriale

Parandalimi

Është e rëndësishme të mbani mend se trupi ka nevojë për radikale të lira dhe antioksidantë. Të kesh shumë ose shumë pak prej tyre mund të çojë në probleme shëndetësore.

Mënyra e jetesës dhe masat dietike që mund të ndihmojnë në reduktimin e stresit oksidativ në trup përfshijnë:

duke ngrënë një dietë të ekuilibruar dhe të shëndetshme të pasur me fruta dhe perime

kufizimi i marrjes së ushqimeve të përpunuara, veçanërisht atyre të pasura me sheqerna dhe yndyrna

duke u ushtruar rregullisht

lënien e duhanit

reduktimin e stresit

shmangia ose reduktimi i ekspozimit ndaj ndotjes dhe kimikateve të ashpra

Ruajtja e një peshe të shëndetshme trupore mund të ndihmojë në uljen e stresit oksidativ. Sipas një rishikimi sistematik të vitit 2015, qelizat e tepërta të yndyrës prodhojnë substanca inflamatore që nxisin rritjen e aktivitetit inflamator dhe prodhimin e radikaleve të lira në qelizat imune.